Teknik Bilgiler

HAVAÎ HATLAR

Genel Tanımı: Hava hattı şeklindeki iletim ve dağıtım hatlarında kullanılan, iletkenleri yerden, birbirlerinden belirli uzaklıklarda havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralıklarla yerleştirilen yani hattın taşıyıcı ve durdurucu noktalarını teşkil eden şebeke malzemelerine direk denir.

FONKSİYONA GÖRE;

Taşıyıcı
Durdurucu
Nihayet
Tevzi (Dağıtım)
Köşede Taşıyıcı
Köşede Durdurucu
Branş man

YAPILARINA GÖRE;

Ağaç
Demir
Beton

AĞAÇ DİREK

Ağaç direkler olumlu özelliklerinden dolayı ileri ülkelerde bile dağıtım şebekelerinde kullanılmaktadır. Ekonomik olması, taşıma kolaylığı tesis ve montaj süresinin kısa olması sebebiyle tercih edilirler.
Tepe kuvvetlerin zayıf olması dezavantaj gibi görülürse de lente ve/veya çift ağaç direk uygulaması daha ziyade lente yapılmasının mümkün olmadığı yerlerde yapılır.
Ağaç direkler, zararlı parazit ve böceklere karşı ilaçlanarak ömürleri artırılır. Ayrıca ziftleme yapılarak nem ve rutubete karşı dayanıklı hale getirilir. Ağaç direkler çaplarına göre HAFİF, ORTA ve AĞIR olarak adlandırılırlar. 9 – 10 m'lik ağaç direkler AG Şebekede kullanılır. 11 m'lik ağaç direkler OG+AG şebekelerde kullanılır. 12 m'lik ağaç direkler ENH.'nda kullanılır.
Örneğin: 9 – H tipindeki direğin 9 metre boyunda ve hafif sınıftan bir ağaç direk olduğu anlaşılır.

DEMİR DİREKLER

Boyalı kaynaklı olarak imal edilebildikleri gibi galvanizli – galvaniz cıvatalı olarakta imal edilebilmektedirler. Demir direk imalatında çeşitli ebatlarda köşebent demirler ve profil demirler kullanılmaktadır. Profil demirler A tipi boyalı kaynaklı demir direk imalatlarında kullanılmakta olup bu tip direkler A.G. ve O.G. + A.G. Elektrik şebekelerinde kullanılır. A tipi olarak kullanılan demir direkler 8I-10I – 12I – 6,5U – 8U – 12U şeklinde adlandırılırlar. Kısa boyda kullanılan A tipi direkler için yukarıdaki adlandırmalarda ayrıca küçük (k) yer alır. Buradaki I veya U, A tipi direğin imalinde kullanılan demir profilin şeklini rakamlarda profilin yüksekliğini ifade eder.

Köşebent demirler her tip ve boyda boyalı kaynaklı kafes direkler ile galvanizli – galvaniz cıvatalı direk imalatlarında kullanılırlar.

Profil ve köşebentten imal edilen demir direklerin O.G + A.G Elektrik şebekelerinde kullanılması durumunda (') işareti kullanılır.

Demir direkler ağaç direklere nazaran uzun ömürlü ve beton direklere göre çok daha hafiftirler. Ancak beton direklere göre bakım ve işletme masrafları çok daha yüksektir.

A Tipi Demir Direkler: AG ve OG+AG şebekelerinde kullanılırlar.

Kafes Tipi Demir Direkler: AG, OG+AG ve ENH'larında kullanılırlar.

BETON DİREKLER;

Çimento, su, kum, çakıl ve katkı maddesinin uygun oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen beton ile yüksek dayanımlı ön gerilme çelik teli ve savurma (santrifüj) metodunun tatbik edilmesi edilen direklere SBA Beton direk adı verilir.

Beton direklerin demir direklere göre en önemli avantajı hava şartlarından ve özellikle sanayi bölgelerindeki zararlı gaz ve buharlardan az etkilenmelidir.

Beton direkler burkulma yüküne göre iki ayrı özellikte imal edilirler. Burkulma yükü düşük olanlar AG ve OG+AG elektrik şebekelerinde, yüksek olanlar ise ENH' üzerindeki etiket değerlerine uygun yerlerde kullanılırlar. Beton direğin baskılı etiketi üzerinde, kırmızı renkte boyanmış Ölüm tehlike işareti ile direğin tepe kuvvetini ve boyunu belirten değerler yer almaktadır. Örnek olarak etiketinde9,30 ve 600 rakamları bulunan bir direğin 9,3 metre boyunda ve 600 kg'lık tepe kuvvetine sahip olduğu anlaşılır.

Beton direkler üzerindeki etiket değerlerine göre kullanılır. AG ve OG+AG şebekelerinde kullanılan beton direkler bulunur. Beton direklerin toprak ile irtibatları topraklama prizlerden yapılır.

DİREK TEMELLERİ

Temeller "Elektrik kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmenliği" madde 56'ya göre uygun olacak şekilde yapılır. Ağaç direkler için zeminden başlayarak yüksekliği 8 metreye kadar olan direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geçen her bir metre için bu uzunluğa 10 cm eklenecektir.
Demir direklerde en az yüksekliğine göre en az derinlik 150 cm olacaktır.
Beton direklerde en az yüksekliğe, göre en az derinlik 120 cm olacaktır.

İZOLATÖRLER

Enerji hatları veya baraları tespit edildikleri yerden izole etmek için kullanılırlar. Porselen, cam ve epoksi reçine gibi akıma karşı direnci çok büyük ve yüksek derecede sıcaklığa dayanıklı malzemelerden yapılırlar.
İzolatör Kullanım Amaçlarına Göre;
Mesnet tipi izolatör, Zincir tipi izolatör, Bara mesnet izolatörü ve Geçit izolatörü gibi isimler alırlar. İşletme gerilimine uygun olarak kullanılmaları gerekmektedir. Örneğin VHD – 15 olarak ifade edilen 15 kV ve altındaki işletme geriliminde kullanılan hava hattı mesnet izolatörün 34,5 kV. işletme geriliminde kullanılması mümkün değildir.
İzolatör seçiminde hattın karakteristiği kadar hattın bulunduğu bölgenin (deniz kenarı, demir çelik ve çimento fabrikalarının vb.) kirlilik oranı da dikkate alınır. Bu tür bölgelerde gerilim seviyesi işletme geriliminden yüksek izolatörler kullanılabileceği gibi sis tipi izolatörlerde kullanılır.

İLETKEN ÇEŞİTLERİ

Bakır İletkenler (Cu) ;

Alüminyum İletkenler (Al) ;

Çelik alüminyum İletkenler (St-Al) ;

Alpek Kablolar ;

ARIZALAR

Arıza; bir tesis veya hattın bir takım nedenlerden dolayı devre dışı kalması yada kesintili çalışma olarak tanımlayabiliriz. O halde her arızanın belli bir veya birkaç sebebi olmalıdır. Arıza sebepleri araştırılmadan sadece arızalı kısımlarının tamir edilmesiyle sonuçlar alındığı gözlense bile, yeterli şartlar oluştuğunda arıza yine ortaya çıkacaktır. Önemli olan, arızayı oluşturan sebepleri ortadan kaldırmak suretiyle tekrarlarını önlemektir.

Arızaların, bilinçli ve yeterli tedbirler alınarak ortadan kaldırılması gerekir. Bilinçsiz, rasgele metotlar kullanarak ve sebepleri araştırılmadan yapılan onarımlar işletme maliyetini ve can kaybını artırmaktan başka işe yaramaz.

Arızalar genelde aşağıdaki nedenlerden dolayı meydana gelir.

-Proje hataları,
-Tesis hataları,
-İşletme hataları,
-Dış tesisler,
-İmalat hataları,
-Malzeme ve teçhizatın ekonomik ömrü.

PROJE HATALARI

Projelendirme sırasında iyi etüt yapılmamış olması, projelerin uygulama sahası ile uyum gösterilmesi ile diğer dikkatsizlik ve kişi hataları arızalara neden olabilir.

TESİS HATALARI

Tesisin projesine uygun yapılmaması, zorunlu hallerde proje tadilatı yapılması tesis sırasında yapılan değişikliklerin projeyi yapanlarla görüşülmemesi, malzemenin özelliklerine uygun tesis ve montajının yapılmaması, tesis sırasında atmosferik tesirler ile diğer dış tesirlerin göz önüne alınmaması, işçilik ve diğer itina gerektiren hususlara dikkat edilmesinden doğan hatalar arızalara neden olabilir.

İŞLETME HATALARI

Tesisin bitimi ile geçici kabulün yapılmasına kadar olan gözlem ve incelemelerin yeterli ölçüde yapılmaması, tesisin nominal kapasitesinin üstünde çalıştırılması, işletmenin bilinçsiz ve tecrübesiz elemanlarla yapılması, gerekli günlük, haftalık aylık ve yıllık test ve periyodik bakımların yapılmamasından dolayı arızalar ortaya çıkabilir.

DIŞ TESİRLER

Yapılan tesisin işletilmesi sırasında maruz kalacağı dış tesirlere (Rüzgar, kar, sıcaklık, yıldırım, tuzlu, buzlu, asidik, vb.) karşı korunmaması ya da korumanın yetersiz oluşu, tahminlerin üstünde dış tesirlerin meydana gelmesinden dolayı arızalar oluşabilir.

İMALAT HATALARI

Proje, tesis ve işletme ne kadar ideal olursa olsun malzemenin kalitesiz ve standartlara uygun olamaması bir çok arıza ve inkıtalara neden olur. Malzeme seçim ve alımında Türk ve Uluslararası Standartlara uygunluğuna dikkat edilmelidir. Ucuz olsun diye kalitesiz malzeme ve teçhizatın kullanılması çok sık arızalara neden olacağından maliyeti diğerlerine göre ucuz değil, daha pahalı olacaktır.

MALZEME VE TEÇHİZATIN EKONOMİK ÖMRÜ

Malzeme ve teçhizatlar standartlara uygun imal edilse bile normal işletme şartlarında dahi, belli bir süre sonra malzeme yorulması ve eksilmesinden dolayı arızalara neden olabilir.
Yukarıda anlatılan tüm nedenlerin sürekli göz önüne alınarak iş palanlarının buna göre yapılması sonucu sistemin güvenirliliği %99,9'a kadar yükseltilerek büyük ekonomiler sağlanabilir. Aksi taktirde sürekli can, mal ve iş kaybı meydana gelir ve bunun sonucu olarakta sürekli koşturan, arızadan başını kaşıyacak vakti bulamayan bir işletme elemanı ortaya çıkar. Buda eleman yetersizliği, şikayetlerinin artmasına ve işin götürülemez boyutlara ulaştığı imajının uyanmasına neden olacağından gerçek problemlerin görülmesini engeller ve çözümün daha fazla elman alınmasıyla sağlanacağı sanılır.

MANEVRALAR

ENERJİ KESİLMESİNDE VE VERİLMESİNDE MANEVRA SIRASI

Hatçılık iş kolunda enerjili bir hattın güvenli ve doğru bir şekilde enerjisiz duruma getirilmesi önemli bir konudur. Bu işler trafo ve scada merkezlerinde tablocular, Arıza ve İşletme şefliklerinde ise bu işle ilgili ekip şefi yada mesul teknisyenler tarafından yapılır. Ancak manevralar konusu bütün hatçı teknisyenler tarafından bilinmesinde fayda vardır. Bu konudaki bilgi eksikliği yüzünden bu güne kadar bir çok iş kazası meydana gelmiştir.
Manevralar karışık ve zor bir konu olmamasına rağmen azami dikkat ve özen gösterir. Her şeyden önce kararlı, bilinçli ve soğukkanlı olmak gerekir.

Manevra yaparken aşağıdaki sıra takip edilmelidir;
-Önce hangi hattan manevra yapılacağı tespit edilir ve bu hattın üzerinde bulunan önemli müşterilere haber verilir.
-Fider kesicisi açılır ve kontrol edilir.
-Fiderin bara ve çıkış ayrıcıları açılır kontrol edilir.
-Fiderin toprak ayrıcısı kapatılır.
-Bu kesici üzerine uyarı levhaları asılarak başkasının kapatılması önlenir.
-Daha sonra ekibin çalışması için haber verilir.
Fidere tekrar enerji verilmesinde en sağlıklı yol ekip elemanlarından birinin gelip çalışmanın bittiğini haber vermesidir. Telsiz veya telefon haberleşmelerinde çoğu zaman kazalar meydana geldiği görülmüştür. Bu yüzden enerji verilmesinde ve kesilmesinde belli kişileri görevlendirmek daha yerinde olur.

BARA SİSTEMLERİ

Aynı cins gerilimlerin toplanıp dağıtıldığı ünitelere bara denir. Bara üzerindeki enerji çıkışlar (Fiderler) sayesinde müşterilere dağıtılır. Baralar yapılarına göre sınıflandırılır .Tek bara sistemi,Transfer bara sistemi,Çift bara sistemi, Kare bara sistemi,Üç bara sistemi. Dağıtım kesiminde en çok kullanılan tek ve transfer bara sistemi incelenecektir.

TEK BARA SİSTEMİ

Bu bara sistemi tek bir baradan ibaret olup ayrıcı ve kesici az kullanıldığından ekonomiktir. Fakat fider kesicilerinde bakım yaparken enerji kesilmesi söz konusudur. Bunu önlemek için bakım sırasında kesici yerine geçen by-pass ayrıcısı konur. Fakat by-pass ayrıcı ile besleme sırasında devre korumasız kalır. Bu sistemle ilgili bir şekil aşağıda verilmiştir.